Vještice su jedan od najfascinantnijih i najmisterioznijih likova u svjetskoj istoriji i kulturi, čija priča seže unatrag vijekovima, isprepliće se metlama, otrovnim napicima, autosugestijom…
Večeras je Noć vještica, zabavan praznik koji je došao kod nas iz Amerike, tokovima pop-kulture i koji omogućava da se dobro zabavimo. U traganju za tajnama svijeta i ljudske prirode postoji jedna priča koja izaziva strah već vijekovima – priča o vješticama. Da li su vještice stvarne ili su one tek plod mašte i sujevjerja? Da li su one doista posjedovale moći nadnaravne prirode ili je njihova priča tek manifestacija kolektivne psihologije i društvenih sukoba?
Vještice su jedan od najfascinantnijih i najmisterioznijih likova u svjetskoj istoriji i kulturi. Njihova priča seže unatrag vijekovima, isprepliće se metlama, otrovnim napicima, autosugestijom, masovnom histerijom i naučnim tumačenjima antropoloških fenomena i etnologijom. Ružne ili prelijepe, vještice su napunile priče.
Masovna histerija
Ako zaboravimo legende i narodne priče i vratimo se u stvarnost, od istorijskih narativa koji se bave vješticama, svakako je najpoznatije suđenje vješticama u Salemu kao najveći lov na vještice u istoriji, gdje se u kolonijalnom Massachusettsu, između februara 1693. i maja 1694. godine, odvijao niz saslušanja i suđenja osobama optuženima za vještice. Epizode u kojima je više od dvjesto ljudi optuženo za krivovjerstvo. Ova suđenja su djelimično proizvod vjerskog fundamentalizma, a djelimično masovne histerije.
Radi se o fenomenu kada se grupa ljudi istovremeno suočava s intenzivnim strahom, anksioznošću ili nekom drugom emocionalnom reakcijom koja može dovesti do kolektivnih simptoma ili ponašanja. Ovaj fenomen se često događa bez očiglednog fizičkog uzroka ili racionalnog objašnjenja.
Još u Starom zavjetu piše: “Ne daj vještici da živi” – Egzodus 22,18.
Progoni i ubojstva ljudi, uglavnom žena, optuženih za vještičarstvo obilježili su našu povijest i utjecali na našu noviju kulturu. Uprkos mnogim istraživanjima na tom području, teško je procijeniti broj žena (uglavnom starijih i siromašnih) koje su spaljivane, vješane i mučene optužene za vještičarstvo u Evropi. Procjene se mogu kretati od 40 hiljada do miliona.
Mizoginija, teži položaj žena, politika, vjerski pritisci sve to je dovodilo do progona žena. Žene koje su bile samostalne, nisu imale mušku podršku ili su bile siromašne i stare, nezaštićene na bilo koji način, žene koje su odbijale ljubavnike, vrlo često su bile žrtve optužbi za vještičarenje.
Ružne ili prelijepe, vještice su napunile priče
Jedan od klasičnih elemenata vještičarstva je priprema otrovnih napitaka ili ljubavnih napitaka, vrlo često onih koji pobuđuju strast. Ne zaboravimo ni napitke za spavanje, koji su vjerovatno bili tražena roba. Ovi napici su često bili napravljeni od različitih biljaka i sastojaka, a vještice su tvrdile da imaju moć da izazovu bolesti, nesreće ili druge negativne efekte na svoje žrtve. Iako nauka danas može objasniti hemijske osnove nekih otrova u prošlim vremenima, ovi napici su ostali obavijeni misterijom.
No skopalamin, atropin, halucinogene tvari iz marihuane ili još egzotičniji sastojci, poput mandragore ili raževe glavnice (Claviceps purpurea), gljivice koja sadrži halucinogeni ergotin, vjerovatno su bili sastojak ovakvih napitaka. Za one druge – ljubavne napitke, tu su bile tvari sumnjivo afrodizijačkih svojstava, kao čuvene “španske mušice”, Lytta vesicatoria, koje sadrže toksični kantaridin, za koji se vezuje pseudonaučni mit da ima svojstva afrodizijaka.
Zapisi pronađeni kroz istoriju pokazuju da su za pripremu napitka za spavanje bili potrebni sljedeći sastojci: ekstrakt cvijeta digitalisa (sadrži digitoxin i digoksin), suhi ekstrakt žabe (sadrži bufotoksin), ekstrakt korijena serpentina (sadrži rezerpin) i bademovo ulje. Sjajne kombinacije, zar ne?
Međutim, u različitim zajednicama, pa i kod nas na Balkanu, često se razlikuju bijela i crna magija. No, za vještice nije sve tako crno. Čudan je odnos zajednice i tih usamljenih žena, koje su živjele negdje malo izdvojene. Zajednica bi ih udaljila – iz nekog razloga jer ih se bojala, ali opet je gradila veze s njima na obostranu korist. Ljudi bi dolazili kod njih tražeći ili gatanja i proricanja, pravljenje napitaka, skidanje uroka, bacanje čini, a to je bio izvor egzistencije za ove žene. Zapravo, stvoren je odnos da ih se udalji ili ako ih se ne udalji fizički, onda bar izolira društveno, ali da opet nekako jedni druge pomažu i imaju socijalnu interakciju, makar skroz weird.
Žrtve patrijarhata
No prije svega, žene koje su proglašavane vješticama i ubijene bile su žrtve patrijarhata. Za kraj evo nekoliko mitskih vještica i nekoliko žena koje su zaista u istoriji optužene za vještičarenje:
Agnes Sampson: škotska vještica koja je optužena i pogubljena tokom škotskog lova na vještice u 16. vijeku, a na kraju je priznala kako je učesnica urote protiv kralja Jamesa VI. Njena sudbina je jedan od mnogih tužnih slučajeva u kojima su ljudi bili optuženi i mučeni zbog vještičarstva.
Vještica Tituba: Tituba je bila jedna od prvih osoba optuženih za vještičarenje tokom Salemskog procesa. Bila je robinja i njena optužba je označila početak tog poznatog vještičarskog procesa.
Baba Jaga: Baba Jaga je figura iz ruskog folklora koja se često opisuje kao jeziva stara žena sa čarobnom kućom koja se okreće na kokošijim nogama (“u kućici na jednoj nožici živi Baba Jaga”). Ona se pojavljuje u mnogim bajkama i pričama o zlim vještica u slavenskoj mitologiji.
Morgana le Fay: Morgana le Fay je često opisivana kao vještica u arturijanskim legendama. Ona je polusestra kralja Arthura i često je prikazivana kao moćna čarobnica.
Hekata: U grčkoj mitologiji, Hekata je božica čarobnica i vještičarstva. Ona je često prikazivana sa svjetlima na rukama i ključem koji otvara vrata između svjetova.
