Bosna i Hercegovina danas obilježava Dan državnosti, prisjećajući se 25. novembra 1943. godine, dana kada je u Mrkonjić Gradu održano osnivačko zasjedanje Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH).
Ovo zasjedanje označilo je temelj modernog državnog uređenja Bosne i Hercegovine, postavljajući ideju ravnopravnosti svih naroda i građana.
Među ključnim ličnostima prvog zasjedanja ZAVNOBIH-a nalazi se i Rada Vranješević, žena koja se nalazi na fotografiji koja je i simol ovog bitnog događaja u historiji naše zemlje.
Porijeklo i djetinjstvo
Rada Vranješević rođena je 25. maja 1918. godine u selu Rekavice kod Banje Luke, u tadašnjoj Austro-Ugarskoj. Njena porodica bila je intelektualno i politički aktivna.
Otac Đorđe bio je sveštenik Srpske pravoslavne crkve i član Agrarne stranke, dok je majka Anđa poticala iz porodice s radikalnim političkim idejama. Njen ujak, Branko Zagorac, učestvovao je u atentatu na nadvojvodu Franju Ferdinanda 1914. godine, zbog čega je osuđen na tri godine zatvora.
Rada je odrastala u intelektualnoj atmosferi, gdje su se raspravljale ideje o pravdi, jednakosti i slobodi. Ove vrijednosti prenio joj je otac, s kojim je bila posebno bliska. S druge strane, njena sestra Nevenka, kasnije učiteljica, i ujak Branko dodatno su oblikovali njenu sklonost ka lijevim idejama. Ova intelektualna podloga kasnije će se pokazati ključnom u njenom političkom angažmanu.
Obrazovanje i prvi sukobi sa sistemom
Rada je osnovnu školu završila u selu kod Prnjavora, a gimnaziju pohađala u Derventi i Banjoj Luci. Već tokom školovanja pokazivala je buntovnički duh, zbog čega je 1932. godine, kao tinejdžerka, izbačena iz gimnazije zbog povezanosti s tada zabranjenom Komunističkom partijom Jugoslavije.
Iako je željela postati učiteljica, okolnosti su je spriječile da ostvari taj san. Godine 1933. upisala je trgovačku akademiju i pridružila se omladinskoj komunističkoj organizaciji. Međutim, zbog svog političkog angažmana, ponovo je izbačena iz škole.
Tokom tog perioda, Rada je započela romantičnu vezu s novinarom Safetom Filipovićem, koji je dijelio njene političke stavove. Njihova veza bila je neuobičajena za tadašnje vrijeme, ali je Rada, uprkos konzervativnom porijeklu, uspjela dobiti podršku porodice za ovaj odnos.
Između 1936. i 1937. godine Rada je nastavila školovanje u Skoplju, gdje je razvila duboku ljubav prema Makedoniji i njenom narodu. Aktivno se interesirala za Makedonsko pitanje, zalažući se za ravnopravnost i prava ovog naroda unutar Jugoslavije. Iako nije govorila makedonski, njen “zabavan bosanski naglasak” osvojio je simpatije njenih kolega.
Nakon završetka trgovačke akademije, Rada se suočila s nemogućnošću zapošljavanja zbog svojih političkih uvjerenja. Preselila se u Beograd 1939. godine, gdje je živjela s Filipovićem. Tamo je intenzivirala svoj politički angažman i zvanično postala članica Komunističke partije 1940. godine. Njena borba za prava radnika kulminirala je organizacijom štrajka, zbog čega je uhapšena, ali oslobođena zahvaljujući intervenciji Branka Čubrilovića, poznanika njenog oca.
Rat i otpor
Početak Drugog svjetskog rata donio je velike promjene. Nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije 1941. godine, Rada se vratila u Banju Luku i pridružila partizanima. S obzirom na opasnost, nosila je nikab kako bi se prikrila i nastavila raditi u ilegali. Već u prvim mjesecima rata pokazala je iznimnu hrabrost i snalažljivost, regrutujući žene u Banjoj Luci za partizanski pokret.
Njena saradnja s Vahidom Maglajlić, poznatom antifašistkinjom iz Banje Luke, bila je ključna za njeno djelovanje.
Godine 1942., Rada je prebačena na slobodnu teritoriju oko planine Grmeč, gdje je nastavila svoj politički rad. Bila je među osnivačima Antifašističkog fronta žena Bosne i Hercegovine i članica njegovog centralnog komiteta. Kao jedna od samo četiri žene među oko 170 delegata, učestvovala je na prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu 25. novembra 1943. godine.
Tragičan kraj
Radin život tragično je završio tokom njemačkog desanta na Drvar 1944. godine. Na svoj 26. rođendan, 25. maja, zarobljena je, a već narednog dana pogubljena prilikom pokušaja bijega.
Nakon oslobođenja Jugoslavije, njeni posmrtni ostaci preneseni su u partizansko groblje u Banjoj Luci, a 1951. godine posthumno je proglašena narodnim herojem Jugoslavije.
Na Dan državnosti prisjećamo se ne samo političkih odluka donesenih na ZAVNOBiH-u, već i pojedinaca poput Rade, koji su vlastitim životima osigurali budućnost slobodne i ravnopravne Bosne i Hercegovine.
